آخرین وضعیت طرح کاربردی احیاء زیست بوم های مرجانی جزیره خارگ

طرح " مشاوره محیط زیستی، مطالعات و برنامه عملیاتی- اجرایی توسعه زیست بوم های مرجانی جزیره خارگ" با هدف احیاء و بازسازی آبسنگ های مرجانی منطقه با استفاده از روش های سنتی و نوین به عنوان یکی از طرح های کاربردی با همکاری حوزه تخصصی سازمان حفاظت محیط زیست و پژوهشکده محیط زیست وتوسعه پایدار از اواسط سال 1398 به مرحله اجرا درآمد. این طرح پزوهشی به عنوان طرح جبرانی در راستای رسالت محیط­زیستی و مسئولیت اجتماعی شرکت نفت فلات قاره و همچنین با مشارکت بخش خصوصی، جوامع دانشگاهی و جمعی از متخصصان محیط زیست دریایی در دستور کار قرار گرفت. طرح مذکور شامل سه فاز؛ ارزیابی سلامت زیستگاه مرجانی منطقه و انتخاب موقعیت مکانی مناسب (فاز اول) ، توسعه زیستگاه مرجانی(فاز دوم)  و پایش زیستگاه (فاز سوم) می باشد.

به طور خلاصه از اهم اقدامات و دستاوردهای این پروژه کاربردی و دانش محور می توان به موارد زیر اشاره نمود:

1. مطالعات مقدماتی و تطبیقی ارزیابی سلامت زیستگاه مرجانی و انتخاب موقعیت مناسب برای کاشت و بازسازی طی  یکسال انجام شد. در این مرحله مطالعات بررسی تنوع و سلامت زیستگاه مرجانی اطراف جزایر خارک و خارکو، بررسی آلاینده های شاخص محیط زیستی اطراف جزایر، مطالعه ژنتیکی هالوبیونت ها و گونه های غالب مرجانی منطقه، بررسی تعارضات منطقه، بررسی پراکنش مرجانی با استفاده از تصاویر ماهواره ای با قدرت تفکیک بالا و مدلسازی های مختلف جهت انتخاب موقعیت های مطلوب زیستگاهی برای کاشت قلمه های جدید و توسعه زیستگاهی مد نظر قرار گرفت که از برآیند نتایج بررسی های مورد اشاره، در نهایت یک سایت ایجاد خزانه در جنوب خارک و دوسایت مطلوب و مناسب کاشت در اطراف جزره خارکو معرفی گردید. مشابه طرح های تحقیقاتی در حوزه محیط زیست دریایی، این طرح نیز همواره با مشکلات طبیعی و غیرطبیعی همراه بوده که می توان به شیوع کرونا در کشور و اعمال قرنطینه در جزیره اشاره نمود.

2. بعد از مشخص شدن سایت های مناسب خزانه و کاشت در اطراف جزایر، تعداد تقریبی 7600  قلمه مرجانی از 7 گونه غالب منطقه تهیه و به محل خزانه ها به طور موفق در شرایط ایمن انتقال پیدا کرد. در این مرحله نیز شرایط نامناسب و ناپایدار و محدود بودن زمان مطلوب برای قلمه زنی از یک طرف و تخریب برخی از سازه های خزانه توسط افراد بومی و عدم هماهنگی و بعضاً عدم تعامل برخی سازمان های مستقر در منطقه مشکلاتی برای اجرای این مرحله ایجاد که با هماهنگی بعدی مرتفع گردید.

انتقال وکاشت قلمه مرجانی (به تعداد تقریبی 24 هزار قلمه) به دو موقعیت زیستگاهی در شمال شرق و جنوب غرب جزیره خارگو بر روی بسترهای بتنی، بسترهای سفالی، ساختارهای عنکبوتی، ساختارهای عنکبوتی و طناب و بسترهای طبیعی با موفقیت در چند مرحله از سال 1401 تا آبان 1402 انجام شد. پایش دوره ای منتهی به اسفند 1402 زیستگاه های جدید نشان دهنده رشد مناسب قلمه می باشد.

نکات برجسته طرح:

1. با توجه به سفیدشدگی گسترده در سالهای اخیر در منطقه، گونه شاخ گوزنی تقریباً در منطقه ازبین رفته و نایاب شد. با این وجود با استفاده از تک کلونی های باقیمانده و قلمه گیری از آن، تعداد قابل توجهی از آن تکثیر و به سایت کاشت منتقل شد. لذا می توان گفت یکی از دستاوردهای اصلی اجرای این طرح، احیای گونه شاخ گوزنی در منطقه می باشد که امید است در صورتیکه تهدیدات منطقه بویژه افزایش تنش دمایی منطقه رخ ندهد، رشد مطلوبشان در چند ماه آتی ادامه و به وضعیت پایدار برسند.
2. کارگاه تخصصی و تجهیزات مورد نیاز پایش زیستگاه مرجانی در محل اداره محیط زیست خارک ایجاد گردید.
3. در راستای افزایش آگاهی و تنویر افکار عموم و آشنایی با مقوله حفاظت از زیستگاه های مرجانی و اهمیت اکولوژیک آنها در منطقه، کارگاه های آموزشی برای جوامع محلی، صیادن و کارشناسان صنایع آن منطقه برگزار شد.

4. تهیه کتابچه "راهنمای  احیا و بازسازی آبسنگ های مرجانی" برای استفاده کارشناسان ذیربط

در پایان با توجه به اینکه از این پروژه در بیست و هشتمین نمایشگاه نفت  رونمایی گردید، بر اساس تجارب بدست آمده در زمینه بازسازی این زیستگاه حساس دریایی در منطقه و همچنین زیرساخت ها و تجهیزات کارگاهی و پایشی ایجاد شده در منطقه خارک،  پیشنهاد و اجرایی شدن "ایجاد مرکز تکثیر و بازسازی آبسنگ های مرجانی در منطقه خارک" با هدف تسهیل و پشتیبانی عملیات احیاء و بازسازی در مناطق مستعد در خلیج فارس با راهبری سازمان حفاظت محیط زیست و با همکاری و حمایت سایر بخش های دولتی و خصوصی منطقه و جلب مشارکت جوامع محلی منطقه که خود در امر اشتغالزایی و کمک به معیشت آنان موثر واقع خواهد شد، می تواند گامی بلند در جهت استمرار حفاظت مشارکتی این زیست بوم مهم دریایی در منطقه محسوب گردد.